Dnia 1 sierpnia 1994 roku, w „Liście” z okazji 50. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, Papież Jan Paweł II napisał:
„Wspominając dzisiaj ze czcią Bohaterów Powstania Warszawskiego, nie można pominąć jeszcze jednego aspektu. W tych dniach trudno nie przywołać na pamięć również wszystkich kapłanów, którzy uczestniczyli w powstaniu jako kapelani…”
W ślad za tą ponadczasową refleksją Jana Pawła II, z okazji 75. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego (1 sierpnia 1944), pragnę przybliżyć Czytelnikom „Naszego Świata” sylwetki dwóch kapelanów, których powojenne losy związane były z Rzymem. Pisząc o Nich, oddaję hołd wszystkim powstańczym kapelanom i kapłanom, którzy pełnili posługę duszpasterską wśród ludności cywilnej walczącej Warszawy – Dobrym Pasterzom, gotowym, zgodnie z nauką Ewangelii, „oddać życie swoje za owce”.
O.Tomasz Rostworowski (ps. ojciec Tomasz, ksiądz Marek) oraz o. Józef Warszawski (ps. ojciec Paweł) byli jezuitami. Od początku wojny zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Obaj w stopniu majora, za bohaterstwo w Powstaniu Warszawskim odznaczeni zostali Orderem Virtuti Militari V klasy (nr 12361 i nr 11760). Owiani legendą, głęboko zapisali się w pamięci powstańców. O. J. Warszawski upamiętniony został na pomniku „Powstanie Warszawskie” na pl. Krasińskich w Warszawie. Po upadku Powstania ich drogi się rozeszły. Ojciec Warszawski, wraz ze swoimi żołnierzami poszedł do niewoli, po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Ojciec Tomasz uciekł z transportu jeńców, przez miesiąc ukrywał się w ruinach Warszawy – był tzw. „Robinsonem warszawskim”. Po zakończeniu wojny został w Polsce, gdzie padł ofiarą stalinowskiego terroru. Obaj część swojego życia spędzili w Rzymie, pełniąc m.in. funkcję kierowników Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego. Podczas pobytu w Wiecznym Mieście aktywnie uczestniczyli w życiu Polonii. Informacje o nich znajdziemy m.in. w wydawanym w Rzymie Duszpasterzu Polskim Zagranicą, w książce pt. „Duchowieństwo polskie w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański. Rzym, 17-18 października 2002” (pod red. Agaty i Zbigniewa Judyckich, artykuły B. Szwedy, ks. J. Polaka) oraz na stronie internetowej Muzeum Powstania Warszawskiego www.1944.pl Poniżej prezentuję krótkie biogramy o.T. Rostworowskiego SJ oraz o. J. Warszawskiego SJ przygotowane w oparciu o w/w źródła.
Agata Rola-Bruni
Ojciec Tomasz Rostworowski SJ (1904-1974) – kierownik Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego w latach 1967-1973
OjciecTomasz Rostworowski urodził się w Warszawie 9 listopada 1904 roku. Dzieciństwo spędził w Krakowie, Warszawie, w Vevey i Fryburgu w Szwajcarii oraz w Kijowie, gdzie wraz z matką i braćmi przyjechał po wybuchu I wojny światowej. Od 1918 roku przebywał z rodziną w Lublinie, gdzie ukończył Szkołę Muzyczną im. Stanisława Moniuszki i zdał maturę. Przez rok studiował historię i filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W listopadzie 1923 roku wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Po zakończeniu dwuletniego nowicjatu, w studiował filozofię w Nowym Sączu i w Krakowie. Następnie przebywał w Wilnie, gdzie był wychowawcą w konwikcie i nauczycielem w niższych klasach Gimnazjum św. Kazimierza. W tym czasie ukończył Wileńskie Konserwatorium Muzyczne i zdał egzamin dyplomowy na Wydziale Nauczycielskim Konserwatorium Warszawskiego. W latach 1932-36 studiował teologię w lubelskim kolegium „Bobolanum”, kończąc ją ze stopniem licencjata. Tam, dnia 23 czerwca 1935, przyjął święcenia kapłańskie. Po studiach wrócił do Gimnazjum św. Kazimierza w Wilnie, gdzie uczył śpiewu, prowadził chór, teatr i orkiestrę szkolną. Równocześnie był prefektem małego seminarium i aktywnie działał w harcerstwie. Jako pierwszy jezuita w Polsce, po kursie w 1937 roku, został harcmistrzem. W wrześniu 1939 r. uczestniczył w obronie Lwowa. Tam, w dniu wybuchu II wojny światowej rozpoczął trzecią probację, którą ukończył w 1940 roku w Starej Wsi. Następnie, przez dwa lata zajmował się gospodarczymi sprawami Domu Pisarzy w Warszawie (1940-42), po czym pracował duszpastersko przy kościele Matki Boskiej Łaskawej na Starym Mieście. W czasie okupacji prowadził tajne nauczanie, organizował konspiracyjne koncerty, opiekował się harcerzami („Szare Szeregi, zuchy im. Zawiszy). Objął również opieką najuboższą i zagrożoną młodzież (m.in. gazeciarzy), organizując dla niej świetlicę i stołówkę. Oprócz głoszenia rekolekcji, uczył etyki w Szkole Położnych. Pomógł wówczas uratować wielu Żydów. Podczas Powstania Warszawskiego był kapelanem Komendy Głównej AK, batalionów Gustaw i Wigry oraz plutonu osłonowego z 7. Pułku Ułanów Lubelskich. Uczestniczył w wypadach szturmowych, które próbowały umożliwić wyjście oddziałów ze Starówki. Gdy oddziały powstańcze przeszły kanałami do Śródmieścia, pozostał z chorymi i rannymi w szpitalu powstańczym przy ul. Długiej. Na jego oczach hitlerowcy dobili kilkuset ludzi. Zdołał uciec z transportu ocalałych, samotnie przeżywając miesiąc w ruinach spalonego miasta. Po wyjściu z Warszawy, jako duszpasterz pracował w Ursusie, Milanówku, Brwinowie oraz przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Od lutego 1945 roku przebywał w Łodzi, gdzie bp Włodzimierz Jasiński mianował go pierwszym duszpasterzem akademickim miasta. Uczył również religii w 4 szkołach, tworzył Sodalicję Mariańską i prężnie rozwijającą się organizację pomocy „Caritas Academica”. Wraz z o. Janem Piwińskim, współorganizował Studium Wyższej Wiedzy Religijnej. Był cenionym rekolekcjonistą i bardzo popularnym spowiednikiem. Przed jego konfesjonałem ustawiały się kolejki.
W nocy styczniu 1950 roku został aresztowany. Po półtorarocznym śledztwie, oskarżony o działalność antypaństwową, otrzymał wyrok 12 lat więzienia, skrócony w wyniku amnestii do 8 lat. Karę odbywał w Warszawie na Mokotowie i we Wronkach. W wyniku wielorakich starań i ze względu na zły stan zdrowia został zwolniony 20 września 1956 roku. Przez rok był socjuszem magistra nowicjatu w Kaliszu (1956/57), po czym został duszpasterzem akademickim w Lublinie (1957-1961). Z pracy ze studentami zrezygnował „ze względu na wiek” i wrócił do Łodzi, gdzie otoczył duchową opieką katolicką inteligencję (1961-1963). Od 20 października rozpoczął pracę w Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego w Rzymie, wspomagając, chorego już, jej kierownika ojca Józefa Chechelskiego. Po jego zgonie, 27 czerwca 1967 roku, oficjalnie objął kierownictwo Sekcji. W audycjach relacjonował prace II Soboru Watykańskiego, podróże Pawła VI do Ziemi Świętej, Fatimy, Genewy. Był to okres większego otwarcia granic Polski na wyjazdy do krajów zachodnich. Kontakt z biskupami i księżmi przyjeżdżającymi z kraju pozwolił na poszerzenie w programach polskich wiadomości. Radio Watykańskie udostępniało w tym czasie mikrofonu tym, którzy z własnego doświadczenia znali sytuację Kościoła w Polsce. O. Tomasz był aktywny w środowisku polonijnym, wiele czasu poświęcił propagowaniu życia i dzieła Mikołaja Kopernika. Jego staraniem, w związku z 500. rocznicą urodzin astronoma, na Monte Mario w Rzymie ponownie otwarto Muzeum Kopernikańskie. Prócz pracy radiowej, publikował artykuły w polskich i polonijnych czasopismach. Cały czas prowadził również działalność duszpasterską, zwłaszcza jako rekolekcjonista. W 1973 roku wyjechał do Polski na obchody jubileuszu 50-lecia życia zakonnego. Do Rzymu już nie wrócił: poważnie chory, został zwolniony z funkcji kierownika Sekcji Polskiej 24 listopada 1973 roku. Zmarł w opinii świętości 9 marca 1974, w łodzkim szpitalu im. Kopernika. Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Virtuti Militari i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, pochowany został w Łodzi, w jezuickim grobowcu na cmentarzu Na Dołach.
Ojciec Józef Warszawski SJ (1903-1997) – kierownik Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego w latach 1951-1957
Józef Warszawski urodził się 9 marca 1903 roku w Hamburgu. Wrócił do kraju, gdy Polska odzyskała niepodległość. Zamieszkał w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie ukończył gimnazjum. Uczestniczył jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Dnia 9 września 1924 roku wstąpił do zakonu jezuitów w Kaliszu, gdzie odbył dwuletni nowicjat. Kolejno studiował filozofię w Krakowie (1926-1929) i teologię w kolegium „Bobolanum” w Lublinie (1929-1934). Tam, 18 czerwca 1933 roku, przyjął święcenia kapłańskie. Po studiach, przez rok, kierował biblioteką teologiczną na „Bobolanum” (1934/1935). Doktorat z filozofii uzyskał w rzymskim Uniwersytecie Gregoriańskim. Wykładał filozofię i prowadził bibliotekę Papieskiego Seminarium Wschodniego w Dubnie (1935/1936). Od 1936 roku współpracował w Warszawie z pismami „Przegląd Powszechny” i „Sodalis Marianus”. Po rocznej, trzeciej probacji, odbytej we Lwowie został redaktorem miesięcznika :Sodalis Marianus”.
We wrześniu 1939 roku brał udział w obronie Warszawy, jako kapelan-ochotnik działał na Mokotowie, później jako kapelan Zbiorowej Brygady Kawalerii. W czasie II wojny światowej prowadził konspiracyjną działalność wydawniczą. Jako redaktor Wojskowej Katolickiej Agencji Prasowej bronił Stolicy Apostolskiej przed antypapieską propagandą. Był kapelanem Konfederacji Narodu i Uderzeniowych BatalionówKadrowych. Pisał do podziemnego pisma „Sztuka i Naród”. Wygłaszał konspiracyjnie „Rekolekcje Narodowe”. W sierpniu 1943 r. został zaprzysiężony na kapelana AK.
Czynnie uczestniczył w Powstaniu Warszawskim: pod pseudonimem „Ojciec Paweł” był kapelanem zgrupowania Radosław, batalionów „Zośka” i „Parasol” oraz oddziałów „Czata 49”i „Wigry”. Przeszedł szlak bojowy od Woli, przez Starówkę i Śródmieście, do Czerniakowa. Dnia 12 sierpnia 1944 r., jako delegat Komendy Zgrupowania „Radosław”, udał się do Komendy Głównej AK, aby po raz kolejny forsować plan ewakuacji AK do Kampinosu, w celu ocalenia ludności Warszawy i zapobieżenia zniszczeniu miasta. W dniu 23 września (ostatni dzień walk na Czerniakowie) uratował prawie 120 osób od śmierci, przeprowadzając je przez szeregi niemieckiej karnej kompanii uzyskał dla nich od dowództwa niemieckiego status jeńców wojennych. Po upadku Powstania poszedł ze swoimi żołnierzami do niemieckiej niewoli, przebywając kolejno w obozach w Żyrardowie, Skierniewicach, Berlinie-Luckenwalde i oflagu Sandbostel. Po wyzwoleniu pracował w Niemczech (1945-1948) jako kapelan harcerski i kapelan kobiecego obozu żołnierskiego w Oberlangen. Był organizatorem Zrzeszenia Wydawców i Dziennikarzy Polskich w Niemczech, współzałożycielem Zjednoczenia Polskiego oraz redaktorem „Biuletynu Informacyjnego”. W latach 1948-50, w Londynie, redagował pismo „Sodalis Marianus”. Był też kapelanem ZHP. W 1950 roku wyjechał do Rzymu, gdzie od 13 października 1951 do 13 marca 1957 był kierownikiem Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego. Był to szczytowy okres kampanii antykościelnej i antyreligijnej w Polsce: uwięziono Prymasa Wyszyńskiego i wielu kapłanów, atakowano biskupów, próbowano rozwiązać zakony. Szkoły i organizacje społeczne zostały objęte przymusową ateizacją. Sekcja Polska Radia Watykańskiego starała się w tym czasie nadać emitowanym audycjom charakter kształceniowy, kładąc nacisk na te zagadnienia, które w kształceniu młodych Polaków były zniekształcane.
Ojciec Warszawski pracował ponadto w Polskim Instytucie Historycznym, był czlonkiem komitetu milenijnego, redagował seryjne wydawnictwo „Sacrum Poloniae Millenium”. Krótko przebywał w Chicago, po czym w 1959 roku wrócił do Rzymu i przez kilka lat kierował biblioteką kolegium „Bellarminum”. W 1969 roku przeniósł się do Grottaferrata pod Rzymem, gdzie poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej, żywo angażując się w życie polskich środowisk emigracyjnych. Wiosną 1994 wrócił do Warszawy. W 1995 roku otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Ostrowa (które uważał za miasto rodzinne). Zmarł w Warszawie 1 listopada 1997 roku. Odznaczony między innymi Krzyżem Walecznych, Krzyżem Virtuti Militari, Orderem Polonia Restituta, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Armii Krajowej, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
WIĘCEJ INFORMACJI:
- ks. Józef Polak SJ „PRACOWNICY SEKCJI POLSKIEJ RADIA WATYKAŃSKIEGO” w: Duchowieństwo Polskie w Świecie,
- mgr Bogusław Szwedo „KAPŁANI ODZNACZENI ORDEREM VIRTUTI MILITARI PRZEBYWAJĄCY NA OBCZYŹNIE” w: Duchowieństwo Polskie w Świecie,
- „50 LAT SEKCJI POLSKIEJ RADIA WATYKAŃSKIEGO” w: Duszpasterz Polski Zagranicą (nr 2/171 Kwiecień-Czerwiec 1989 r.)
