Błędy dietetyczne popełniające przez osoby chore na cukrzycę typu 2

Niestety, nie ma jednej, uniwersalnej diety, dobrej dla wszystkich osób z cukrzycą. Jej skład powinien być zawsze ustalany indywidualnie, w zależności od konkretnych potrzeb i ograniczeń dotyczących danego pacjenta. Niemniej jednak, istnieją pewne ogólne zasady żywienia w cukrzycy, które zarówno osoby chore, jak też ich bliscy, powinni znać.

Błędne jest przekonanie, że w cukrzycy trzeba stosować jakąś wymyślną i skomplikowaną dietę. Tak naprawdę dietę dla osób z cukrzycą można nazwać najzdrowszą dietą świata. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby była ona oparta na zasadach prawidłowego żywienia osób zdrowych –  potrzebne są w nich tylko pewne modyfikacje. Podobnie często uważa się, że dla osoby z cukrzycą trzeba oddzielnie gotować – to także nie jest prawdą. De facto, wszyscy w rodzinie mogą korzystać z tych samych posiłków, przy czym osoby zdrowe mogą zjeść większą ilość pewnych produktów, np. pieczywa, ziemniaków, kaszy, czy owoców, niż osoba z cukrzycą.

Kolejnym błędem jest nieregularne jedzenie, a także opuszczanie posiłków. Regularność posiłków jest jedną z najważniejszych zasad diety w cukrzycy. Dzień powinno się rozpocząć od pierwszego śniadania, które należy zjeść najpóźniej po godzinie od obudzenia się, należy też pamiętać o drugim śniadaniu. Przerwy między posiłkami nie powinny być dłuższe niż 3-4 godziny. Liczba posiłków zależy od sposobu leczenia, ale zazwyczaj powinno to być 5-6 posiłków.

Niektórzy mają taki sposób – jem rzadko, ale za to dużo. To też jest błędne. Mówiąc o częstych posiłkach mamy na myśli małe posiłki. Nie jest wskazane najadać się na raz zbyt dużo.

Jakie węglowodany mogą jeść chorzy na cukrzycę

Innym, często spotykanym błędem jest unikanie produktów zawierających węglowodany – z obawy przed zbyt dużym wzrostem stężenia glukozy we krwi. Węglowodany są bowiem składnikiem żywności, który w największym stopniu je podwyższa.

Jednak pewna ilość węglowodanów jest potrzebna. Oczywiście należy unikać węglowodanów prostych, takich jak cukier czy miód i produktów do których są one dodane, np. słodyczy i słodkich napojów. Ale produkty zawierające węglowodany złożone są potrzebne w diecie również osobom z cukrzycą. Ich ilość należy jednak uzgodnić z lekarzem lub dietetykiem, a także wybierać odpowiedni rodzaj tych produktów i jednorazowo nie jeść ich nadmiernej ilości. W ustaleniu wpływu określonej porcji różnego rodzaju produktów węglowodanowych na stężenie glukozy we krwi, pomocne jest badanie glukozy w ramach samokontroli (przy użyciu glukometru – przyp.red.).

Dużo węglowodanów złożonych zawierają m.in.:

• Produkty zbożowe, które jednocześnie są bogate w błonnik, witaminy z grupy B, potas, magnez, cynk – najwięcej tych składników zawierają pełnoziarniste produkty zbożowe (czyli np. pieczywo ciemne, kasza gryczana, jęczmienna, ryż brązowy, naturalne płatki np. owsiane, jęczmienne, żytnie) i właśnie te produkty należy wybierać zamiast jasnego pieczywa, białego ryżu, drobnych kasz i potraw mącznych.
• Suche nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, soja, soczewica. Są one także bogate w błonnik, witaminy, składniki mineralne i dodatkowo zawierają dużo flawonoidów, które korzystnie wpływają na nasze zdrowie.
• Ziemniaki.

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące udziału węglowodanów w diecie osób z cukrzycą typu 2

W zaleceniach PTD zwrócono uwagę, że wciąż brakuje wystarczających dowodów naukowych do precyzyjnego ustalenia optymalnej ilości węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę i dlatego podano różne zakresy udziału węglowodanów w diecie – dla różnych grup pacjentów:

• średnio udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45 proc. całkowitej ilości energii przyjmowanej z pożywieniem,

• udział węglowodanów może być większy i może dochodzić do 60 proc. energii, jeśli źródłem ich są produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) i dużej zawartości błonnika, a także dla pacjentów z bardzo dużą aktywnością fizyczną,
• niższy niż 45 proc. udział kalorii z węglowodanów, czyli mieszczący się w zakresie 25-45 proc., może być czasowo zalecany u chorych o niewielkiej aktywności fizycznej, u których możliwości jej zwiększenia są ograniczone (np. ze względu na współistniejące schorzenia),
• jako największe źródło węglowodanów zaleca się pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (<55 IG),
• pacjenci powinni ograniczyć do minimum żywność zawierającą węglowodany łatwo przyswajalne, w tym cukry dodane,
• nie zaleca się fruktozy jako zamiennika cukru,

• ze względu na korzystny wpływ błonnika pokarmowego na stężenie glukozy we krwi po posiłku, jego zawartość w diecie powinna wynosić około 25-50 g/dobę lub 15-25 g/1000 kcal. Szczególnie zalecane frakcje błonnika pokarmowego to frakcje rozpuszczalne w wodzie, np. pektyny i beta-glukany.

Czy osoby chore na cukrzycę mogą jeść owoce

Wiele osób zapomina, że zalecane jest łączenie w posiłku produktów zawierających węglowodany złożone z produktami bogatymi w błonnik a ubogimi w węglowodany, a więc np. z surówką, czy po prostu z warzywami, orzechami, nasionami czy pestkami. Pomaga to obniżyć wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku. Pomocna jest także aktywność fizyczna.

Wiele kontrowersji i wątpliwości budzi kwestia spożywania owoców. Jeść, czy nie jeść owoce – to jedno z najczęściej zadawanych pytań przez osoby z cukrzycą. Istnieje wiele mitów na ten temat i obaw chorych. Jedni jedzą ich za dużo, zwłaszcza w sezonie np. truskawkowym, a inni całkiem z nich rezygnują.

Plusem owoców jest to, że zawierają błonnik rozpuszczalny, dostarczają antyoksydantów czyli witamin C, E i beta-karotenu oraz flawonoidów, a także folianów i potasu. Natomiast minusem jest to, że zawierają dużo cukrów prostych, które szybko i w znacznym stopniu podwyższają stężenie glukozy we krwi u osób z cukrzycą.

Tak więc owoców nie należy całkowicie eliminować z diety, ale bardzo je ograniczać i jeść jednorazowo w bardzo małej ilości. Należy uzgodnić z lekarzem lub dietetykiem, ile owoców można zjeść w ciągu dnia i badać (w samokontroli) stężenie glukozy po zjedzeniu owoców, aby zobaczyć, jak wpływają one na glikemię i jaka ilość owoców jest dla danej osoby optymalna.

Błędem jest jedzenie owoców między posiłkami, dobrym sposobem jest jedzenie ich jako dodatek do różnych potraw, np. do surówek warzywnych. Lepszym wyborem w stosunku do owoców są warzywa, gdyż zawierają znacznie mniej węglowodanów, a jednocześnie zawierają takie same witaminy i składniki mineralne, ponadto wiele z nich zawiera też błonnik rozpuszczalny.

Ważnym błędem w żywieniu osób z cukrzycą jest zbyt mała ilość zjadanych warzyw, a także monotonia w wyborze rodzajów warzyw. Warzywa powinny być dużym elementem każdego głównego posiłku, a także zaleca się je między posiłkami, jako przekąskę lub element przekąski. Większość warzyw zawiera mało kalorii, mało węglowodanów a dużo błonnika, antyoksydantów i składników mineralnych. Każde warzywo zawiera poszczególne składniki odżywcze w różnych proporcjach, dlatego zaleca się jeść w ciągu dnia kilka rodzajów warzyw i w kolejnych dniach zmieniać te rodzaje. Szczególnie poleca się surówki wielowarzywne.

Cukrzyca a cukier i słodycze: fakty i mity

Niektóre osoby z cukrzycą nie rezygnują z jedzenia słodyczy. A jednak zaleca się rezygnację ze słodyczy, cukru, miodu, słodkich napojów, ponieważ wszystkie te produkty zawierają węglowodany proste, które bardzo szybko podwyższają glukozę we krwi. Wiele osób nie interesuje się etykietami na produktach, a z nich właśnie można wyczytać między innymi, czy dany produkt zawiera cukier dodany. Warto dowiedzieć się co się zalicza do cukrów dodanych, bo wszystkie one podwyższają glukozę we krwi i jeśli są dodane, musi być to podane na etykiecie.

Do cukrów dodanych zalicza się:

• cukier do słodzenia, a więc cukier biały lub brązowy, np. trzcinowy (czyli sacharoza);

• cukry dodawane do produktów spożywczych w czasie ich wytwarzania lub produkcji, do których należą m.in.:sacharoza (cukier do słodzenia), miód, glukoza, syrop glukozowy, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop wysokofruktozowy, syrop kukurydziany, syrop klonowy, syrop ryżowy, melasa cukrowa.

Na co jeszcze, poza glukozą, muszą uważać osoby z cukrzycą

Wiele osób z cukrzycą koncentruje się głównie na trosce o dobrą glikemię, czyli prawidłowe stężenia glukozy we krwi, ale ważne jest także uwzględnianie w diecie elementów, które pomogą w zapobieganiu lub leczeniu (jeśli występuje) nadciśnienia tętniczego krwi, a także zaburzeń lipidowych, między innymi hipercholesterolemii (podwyższonego stężenia „złego” cholesterolu LDL we krwi) i hipertriglicerydemii (podwyższonego stężenia triglicerydów we krwi). Dlatego zaleca się także ograniczenie w diecie cukrzycowej soli i produktów słonych, a także nasyconych kwasów tłuszczowych i tzw. tłuszczów trans oraz cholesterolu pokarmowego.

Wielu pacjentów z cukrzycą typu 2, a także ze stanem przedcukrzycowym, zbyt małą wagę przywiązuje do troski o prawidłową masę ciała – w szczególności do zapobiegania nadwadze lub otyłości, a gdy one występują do podjęcia kuracji odchudzającej, czyli rozpoczęcia diety o zmniejszonej wartości kalorycznej i zwiększenie regularnej aktywności fizycznej. Prawidłowa masa ciała jest ważnym elementem skutecznego leczenia powyższych schorzeń. Dlatego ważne jest dążenie do utrzymania jej w normie.

Uwaga: Pomimo powyższych ogólnych zaleceń, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne podaje, że: „nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Optymalne dla chorego proporcje makroskładników powinny być ustalane indywidualnie z uwzględnieniem wieku, aktywności fizycznej, obecności powikłań cukrzycy, schorzeń dodatkowych”.

mgr inż. Aleksandra Cichocka, dla zdrowie.pap.pl