W opracowaniach poświęconych Arturowi Wołyńskiemu często padają słowa: mało znany, zapomniany, niedoceniony, pomimo iż, w opinii znawców, np. prof. Jana Piskurewicza: „w drugiej połowie XIX w. Wołyński był chyba najwybitniejszym przedstawicielem nauki polskiej we Włoszech”. W ubiegłym roku minęła 120. rocznica śmierci Artura Wołyńskiego, 9 lutego br. przypada 170. rocznica jego urodzin. Z tej właśnie okazji pragniemy przypomnieć sylwetkę tego zasłużonego dla Polski działacza emigracyjnego, publicysty, uczonego, powstańca styczniowego, patrioty na wszystkich polach swej działalności.
Po klęsce powstania styczniowego wielu Polaków musiało uchodzić za granicę. Między nimi znalazł się Artur Wołyński. Po krótkim pobycie we Francji, osiadł na stałe we Włoszech. Mieszkał w Rzymie, jedynie kilka lat spędził we Florencji. Zbierał polskie pamiątki historyczne, przede wszystkim związane z powstaniem styczniowym oraz z osobą i pracą Mikołaja Kopernika. Przesyłał korespondencje z Rzymu do kilku pism warszawskich. Współpracował również z pismami włoskimi, w których publikował artykuły poświęcone literaturze polskiej i aktualnym wydarzeniom w krajach słowiańskich. Tłumaczył na język włoski utwory Teofila Lenartowicza, z którym był zaprzyjaźniony. Był współtwórcą Akademii Adama Mickiewicza w Bolonii.
Utworzył w Rzymie – na wzór paryskiej – Bibliotekę Polską, której zbiory w 1888 roku przekazał Bibliotece Casanateńskiej. Biblioteka znajduje się w centrum Rzymu, na via s. Ignazio 52 i jest ogólnie dostępna. Oprócz przekazanych przez Wołyńskiego zbiorów, znajdujących się w wyodrębnionym pomieszczeniu, Biblioteka posiada również jego popiersie z 1887 roku autorstwa Marco Beniniego.
Do historii Artur Wołyński przeszedł głównie jako organizator i opiekun Muzeum Kopernika w Rzymie (obecnie Museo Astronomico e Copernicano, Monte Mario, Viale dei Mellini 84).
Dzieło życia Artura Wołyńskiego – Muzeum Kopernika na Monte Mario – od zakończenia remontu na przełomie 2000 i 2001 roku jest na co dzień zamknięte. W 2008 roku prof. Jan Piskurewicz zainicjował zbieranie podpisów pod listem otwartym domagającym się otwarcia Muzeum. W październiku 2008 roku śp. Senator Janina Fetlińska na posiedzeniu Senatu RP złożyła oświadczenie wyrażające zaniepokojenie sytuacją Muzeum Kopernika i jego zbiorów stanowiących znaczną część polskiego dziedzictwa kulturowego we Włoszech. Oświadczenie to zostało przekazane Ministrom Spraw Zagranicznych oraz Kultury i Dziedzictwa Narodowego, którzy następnie poinformowali marszałka Senatu RP Bogdana Borusewicza o sytuacji Muzeum i perspektywach jej rozwiązania. Do dnia dzisiejszego nic się jednak nie zmieniło, Muzeum jest nadal zamknięte.
Artur Wołyński zmarł 28 kwietnia 1893 roku w wieku 49 lat w swoim mieszkaniu na via Panisperna 212. Pozostawił troje dzieci i żonę. Został pochowany na cmentarzu Campo Verano w Rzymie. Grób Artura Wołyńskiego, tak jak wiele innych polskich grobów na tymże cmentarzu, nie jest w najlepszym stanie. Płyta wymaga oczyszczenia, litery odnowienia, fotografia całkowicie zbutwiała za częściowo rozbitą szybą.
Na płycie grobowej widnieje napis: „ZASŁUŻONEMU OJCZYŹNIE WDZIĘCZNI RODACY”.
Artur Wołyński jest niewątpliwie zasłużonym Polakiem, który pomimo trudnych warunków materialnych i złego stanu zdrowia nigdy nie zaprzestał działań na rzecz ukochanej Ojczyzny. Jego dokonania zasługują na przypomnienie i docenienie.
Zachęcamy wszystkich do odwiedzenia grobu Artura Wołyńskiego, który położony jest w pobliżu Alei Głównej w Vecchio Reparto (kwatera 39, mur po lewej stronie Kaplicy Preziosissimo Sangue).
Polecamy również książkę prof. Jana Piskurewicza „Z ziemi włoskiej dla Polski. Artur Wołyński i jego działalność w Italii w drugiej połowie XIX wieku” (Wyd. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2012). Książka ta była prezentowana na konferencji zorganizowanej przez Stację Polskiej Akademii Nauk w Rzymie w marcu 2012 roku.
Ringraziamenti
Si ringraziano la dott.ssa Barbara Mussetto e la dott.ssa Nicoletta Andreozzi, della Biblioteca Casanatense, per la disponibilità prestata.
Agata Rola-Bruni
Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Le Rondini
