„(…) Kulawy ślepemu podawał kierunek. Dotarli. (…) Strzelec Bułak z 13. baonu po nastąpieniu na minę, podniósł się z urwaną stopą i krzyknął do idących za nim: Koledzy, robię wam drogę!… i rzucił się na następne miny czyniąc sobą przejście. Przeszli po nim…”. Takie właśnie były wydarzenia tej majowej nocy, a to tylko ich przykłady. O wielu z nich nie będziemy już wiedzieć nigdy. Pełnego obrazu walki w ciemnościach nie sposób już odtworzyć. Możemy jednak pomyśleć o zaciętości i poświęceniu tych ludzi”.
Wytyczne i zadania dla planowanego natarcia w ramach operacji „Diadem” (4 bitwy o Monte Cassino) ustalano w szeregu odpraw przeprowadzonych na przełomie kwietnia i maja 1944 r. w sztabie 8. Armii Brytyjskiej. Główny cel – przełamanie zapory blokującej jednostkom zmotoryzowanym parcie na Rzym i do północnych Włoch miano osiągnąć poprzez zdobycie kluczowego punktu oporu – wzgórza Monte Cassino wraz z siecią sąsiednich wzgórz. Gen. Lesse zamierzał wyeliminować ufortyfikowany masyw przez obustronne oskrzydlenie wzgórza klasztornego.
Zaplanowano osiągnięcie tego celu poprzez równoczesne natarcie oddziałów brytyjskich dnem doliny Liri i oskrzydlenie wzgórza klasztornego w masywie przez oddziały polskie. Jednocześnie na odcinku w stronę morza do natarcia przystąpić miały oddziały amerykańskie i francuskie, które miały uniemożliwiać Niemcom przeszeregowanie oddziałów i przenoszenie na zagrożone odcinki.
Tak, więc oddziały XIII Korpusu i II Korpusu miały docelowo osiągnąć styczność operacyjną tuż na zapleczu masywu M. Cassino w rejonie drogi nr 6 (via Casilina), która stanowiła jedyny szlak parcia do przodu. Bitwa o M. Cassino była w rzeczywistości bitwą o drogę łączącą miasteczko Cassino z Rzymem. Dawny trakt z czasów antycznych zasłaniała jednak korona wzgórz masywu bez opanowania, których jakikolwiek ruch dnem doliny był niemożliwy. Pasmo wzgórz stanowiące kurtynę via Casilina wysyłało swe złowieszcze zaproszenie już od kilku miesięcy i pochłaniało każdą ilość wprowadzanych do walki żołnierzy. Główne ośrodki oporu na tym odcinku, niemieckie pododdziały strzelców spadochronowych umieściły na wzgórzu klasztornym, Górze Ofiarnej(593) i Górze Anioła Śmierci (601). Umiejętne rozmieszczenie w terenie i zręczne zamaskowanie stanowisk i umocnień ograniczało atakującym rozpoznanie kierunków ogni i jedynie w bezpośredniej walce na krótkie odległości dawało możliwość eliminacji ich załóg.
Na 5 dni przed atakiem, 6 maja 1944r. wydany został przez gen. Andersa rozkaz operacyjny wyznaczający zadania dla obydwu dywizji (3.Dywizji Strzelców Karpackich i 5.Kresowej Dywizji Piechoty) oraz szczegóły natarcia. Zadanie zdobycia wzgórza klasztornego wraz z ruinami opactwa, zamienionego w silny punkt oporu, przypadło oddziałom 3.DSK. Pierwszą fazę zadania powierzono 1.Brygadzie Strzelców Karpackich wspartej od wzg. D`Onofrio siłami 12. Pułku Ułanów Podolskich, który miał utrzymywać najdalej wysunięte w stronę klasztoru stanowiska ogniowe. Kolejno 2. batalionowi powierzono zadanie zdobycia wzgórz 593, 569 i 444, zaś 3.batalion dotychczas utrzymujący podstawy wyjściowe w kilkutygodniowej wojnie pozycyjnej, został cofnięty z pierwszej linii w rejon Wielkiej Miski i pozostawał w odwodzie dowódcy dywizji. Po prawej w rejonie Mass Albanety (468) poprzez Gardziel nacierać miał szwadron 4.Pułku Panc. wsparty siłami 1.batalionu. Dopiero po osiągnięciu planowanej linii, poprzez zdobyte wzgórza do walki miały być stopniowo wprowadzane pododdziały 2 .Brygady Strz. Karpackich, której 5. batalion otrzymał zadanie zdobycia ruin klasztoru Montecassino od strony płd.-zach. W tej fazie działań konieczne było wcześniejsze zdobycie wzgórza 489(6 .batalion) i zajęcie linii wzgórz 379, 375,453 (4. batalion).
Jednocześnie z 3 .DSK do walki wprowadzone miały być oddziały 5.KDP. Otrzymały one zadanie zdobycia głównego dla wyznaczonego odcinka – wzg. S.Angelo(601) oraz wzgórz Widmo, 575, 505, 452 i 457.Skoordynowanie natarć sił obu dywizji w przypadku pododdziałów, 5.KDP miało zapewnić osłonę od płn-zach. natarcia 3. DSK na górę klasztorną oraz umożliwić panowanie ogniem z linii wzgórz 575-601 nad odcinkiem doliny Liri pomiędzy S.Scolastica a Piedimonte S.Germano. Powierzone zadania, dowódca 5. KDP gen. Sulik zamierzał wykonać, w pierwszej kolejności opierając się o siły 13. i 15. batalionu (z 5. Wileńskiej Brygady Piechoty), które następnie miały być wsparte uderzeniem 18. batalionu (z 6. Lwowskiej Brygady Piechoty). 5. WBP docelowo miała osiągnąć wzg.575 i 601 zajmując wcześniej i rozbijając linię bunkrów i ziemianek na grzbiecie Widma.
Planowane zadania dla batalionu drugiego rzutu (18 .batalion) obejmowało zdobycie wzgórz 505, 452 i 447, a sam atak miał być przeprowadzony na linii nacierającego wcześniej południowym grzbietem Widma 15. batalionu. Miało to nastąpić w momencie, gdy baon ten zneutralizuje obronę niemiecką na tym odcinku i rozpocznie dalsze natarcie w kierunku głównego celu swego działania – wzg. 575. Chciano w ten sposób uniknąć niebezpiecznego stłoczenia grup szturmowych i wymieszania oddziałów. Czwartek 11 maja 1944 r. był dniem deszczowym i pochmurnym. To był kolejny zwykły dzień na froncie pod Cassino. Obie strony prowadziły codzienną wymianę ognia artylerii, a wysunięte stanowiska bojowe odwzajemniały swe ołowiane pozdrowienia. Ten dzień miał nie różnić się niczym od tych, które były już od kilku tygodni. Tymczasem, w dwie godziny po wieczornej inauguracji ogniowej licznych dział na całej 30-kilometrowej linii niemieckiej obrony zawrzały zmagania piechoty. Jako pierwsze do ataku poprowadzono oddziały Amerykanów z 85. i 88.Dyw.Piech., a następnie cztery dywizje z Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego na odcinku masywu Aurunci. W tym samym czasie do akcji wkraczały też pododdziały 4.Dyw.Bryt. i 8.Dyw.Indyj., kładąc swe łodzie w rwących nurtach rzeki Rapido. Następnie na najtrudniejszym odcinku, w masywie M.Cassino do walki wkraczali Polacy…
Teren, którym pokierowano do walki szturmujących, wyjątkowo utrudniał posuwanie się do przodu. Wszędzie wokół dominowały marnej postury drzewka i krzaki przeplecione ciernistą roślinnością. Skały i chaszcze to jeden z nieprzyjaznych uroków tej ziemi.
Doszło do zawziętej i bezpardonowej walki na bliskie odległości. W ciągu kilkudziesięciu minut położenie Niemców na kluczowych dla tego odcinka wzgórzach zmieniło się w krytyczne. Obrońcy w desperacji poczęli wzywać wszelkie dyspozycyjne wsparcie ogniowe, także na swoje stanowiska. Odpowiedź przyszła natychmiast, a do uruchomianych ogni szybko dołączały kolejne z różnych punktów niemieckiej linii obrony. Złowieszczo przypominał się charakter terenu i skuteczność powiązanego systemu ogni. Ponawiała się niezmienna od kilku miesięcy właściwość – zdobycie wyznaczonego wzgórza, czy punktu oporu było łatwiejsze niż jego utrzymanie. W tej sytuacji natarcie wygasło i szturmujący musieli zalec obronnie.
Na świeżo zdobyte przez Polaków stanowiska zaczął się wzmagać ogień krzyżowy idący z sąsiednich wzgórz. Siłę zniszczenia potęgował również ogień artylerii z rejonu Atina – Biaggio – Belmonte. Unieruchomienie na skalistych wierzchołkach wzgórz potęgowało straty, a Niemcy zdając sobie sprawę ze znaczenia tego odcinka z nastaniem dnia nasilali kontrataki. Pilnowano, aby nie dopuścić do zbytniego zwiększenia liczby walczących. Stłoczenie żołnierzy na stosunkowo niewielkim terenie było niezwykle groźne.
Pomimo brawury i poświęcenia szturmujących opór stale słabł. Wyniknęło też wiele kłopotów z zaopatrzeniem, gdyż wszędzie wokół szalał silny ogień. Od pewnego momentu zgony kolegów musiały, więc zaopatrywać żywych w broń i amunicję.
Narastające szybko starty i wyczerpanie wśród żołnierzy unieruchomionych na wierzchołku wzg. 593 i Widma przeważyły na decyzji przerwania ataku. Z biorących udział w walce kompanii szturmowych wracała zaledwie garstka żołnierzy wstrząśniętych i wyczerpanych do ostateczności. Twarze mieli przeszyte i trawione cierpieniem. Skutek zaciętej walki był identyczny dla strony przeciwnej. Wykrwawienie sięgnęło kresu. Na pobojowisku zostało jeszcze wielu zabitych i konających. Teraz rozpoczynał się wyścig o ratowanie jak największej liczby rannych. Przed nimi była wyjątkowo ciężka droga. Przekazywano ich jak w sztafecie. Z masywu, gdzie pierwszej pomocy udzielano w prowizorycznych batalionowych i wysuniętych punktach opatrunkowych (BPO,WPO) należało ich odtransportować jak najszybciej do szpitali polowych, w których natychmiast trafiali na stoły będące pomostem między życiem a śmiercią. Zmiany operujących chirurgów i obsług medycznych wykazywały wielkie poświęcenie. Niektórzy operowali nawet po 36 godzin bez snu. Później, tych co przeżyli, przez szpital tranzytowy w Campobasso pociągami sanitarnymi wieziono na południe włoskiego buta, jak najdalej od przekleństwa Cassino.
Gen. Anders, planował co prawda kolejne uderzenie na tym samym kierunku siłami 2.BSK jednak na skutek rozwoju sytuacji nie podjęto próby kontynuowania szturmu, choć było wielce prawdopodobne, że obrona niemiecka w masywie Monte Cassino załamie się już na tym etapie. Przyczyną tego stanu rzeczy były ograniczone postępy oddziałów XIII Korpusu w dolinie Liri, przez co gen. Lesse zalecił dowódcy korpusu polskiego powstrzymanie się z kontynuowania ataku do momentu, aż oddziały brytyjskie i hinduskie osiągną przełamanie na odcinku swojego natarcia.
Nocny szturm polskich oddziałów poprowadzony z dużym rozmachem i ofiarnością natrafił na identyczne przeszkody, z jakimi zetknęły się ataki poprzedników. Trudności terenowe i silnie umocniony system obrony, którego nie zdołał wyeliminować potężny ogień przygotowania artyleryjskiego, okazał się po raz kolejny bastionem o największym znaczeniu na linii Gustawa. W niezwykle zaciekłej walce obie strony miały wysoki bilans strat, a prowadzenie uderzenia w ciemnościach wywoływało wiele sytuacji krytycznych i niekontrolowanych, gdzie przemieszanie żołnierzy obu stron, uplątanych w silny ogień idący z różnych kierunków wywoływało ogólne trudności w dowodzeniu. Aby odtworzyć sytuację walczących tamtej nocy trzeba ciągle pamiętać o kamieniach i chaszczach, o terenie, który ma charakter typowo obronny. Nie istniały tam wyraźne okopy i linie, a poszczególne gniazda obrony wzniesione z materiału, jaki zalegał w terenie wtapiały się w krajobraz, dając doskonałe maskowanie.
Obraz ginących i proszących o pomoc rannych był makabryczny i szybko wywoływał wyczerpanie psychiczne pośród pozostających w walce żołnierzy. Każdy, kto znalazłby się tej nocy w tamtym miejscu, zrozumiałby na pewno dlaczego wszystko było tak zawiłe, meldunki sprzeczne, gdy rwała się łączność, i gdy budziły się nagle nieoczyszczone i zatajone bunkry na bokach i tyłach. W opisie walki, jak do tej pory słyszycie tylko o trudzie, ale jaką wartość miałoby zwycięstwo polskich żołnierzy w bitwie o Monte Cassino, gdyby wszystko poszło gładko, w kilka minut? Zwycięstwo kosztowało nas wiele krwi w pierwszym natarciu-tych kilkudziesięciu godzin walki majowej nocy 1944r. Oczami wyobraźni możemy pomyśleć o wydarzeniach, które miały rozstrzygnąć los tego miejsca i cząstkę losu tej wojny. To właśnie tutaj, na Widmie, niemiecki oficer-kpt.Strohmajer przebił nożem przywołanego do udzielenia pomocy polskiego sanitariusza. Ci, którzy to widzieli, posiekali go tomiganami. To tutaj czołgający się pchor.Rysiecki z przestrzelonymi nogami trafił na oślepionego i tak okulawiony zwisając na plecach ślepego ruszyli szukać pomocy u pancerniaków przed Gardzielą. Kulawy ślepemu podawał kierunek. Dotarli. To tutaj, strz.Bułak z 13.baonu po nastąpieniu na minę, podniósł się z urwaną stopą i krzyknął do idących za nim-koledzy, robię wam drogę!… i rzucił się na następne miny czyniąc sobą przejście. Przeszli po nim… takie właśnie były wydarzenia tej majowej nocy, a to tylko ich przykłady. O wielu z nich nie będziemy już wiedzieć nigdy. Pełnego obrazu walki w ciemnościach nie sposób już odtworzyć. Możemy jednak pomyśleć o zaciętości i poświęceniu tych ludzi.
Kliknij na AVANTI, aby przejść do dalszej części artykułu
