Obchody 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości są wspaniałą okazją do przypomnienia mało znanych wydarzeń i postaci z czasów Wielkiej Wojny. Dzisiaj mówi się o nich rzadko, w okresie I wojny światowej pisano o nich na pierwszych stronach gazet, poruszały one serca wielu ludzi na świecie. Takim właśnie wydarzeniem jest kolekta papieska na rzecz Polaków przeprowadzona w dniu 21 listopada 1915 roku w kościołach katolickich na całym świecie. Echa sprawy polskiej, w tym również kolekty papieskiej pojawiły się m.in. w prasie włoskiej.
Kolektę zaleconą przez Ojca Świętego Benedykta XV przygotował ówczesny Episkopat Polski we współpracy z działającym w Szwajcarii Komitetem Veveyskim – od nazwiska Prezesa zwanym także Komitetem Sienkiewiczowskim (poniżej wycinek z Corriere della Sera z dnia 22.01.1915 informujący o utworzeniu Komitetu). Termin przeprowadzenia kolekty wyznaczono na dzień urodzin Ojca Świętego (21.11).
Swój wkład w organizację całego przedsięwzięcia mieli niewątpliwie Polacy rezydujący w Watykanie – generał jezuitów ojciec Włodzimierz Ledóchowski i współpracujący z nim ks. Kazimierz Skirmunt. Obaj pochowani w kaplicy oo.jezuitów na rzymskim cmentarzu Campo Verano (powyżej płyta grobowa zamykająca niszę ze szczątkami o. Włodzimierza Ledóchowskiego; poniżej tablica upamiętniająca ks. Kazimierza Skirmunta wmurowana w kościele św. Stanisława B.M. w Rzymie).
W odpowiedzi na odezwę Episkopatu Polskiego z dnia 15 sierpnia 1915 roku, 14 listopada w kościołach katolickich na całym świecie ogłoszono, że niedziela następna, przypadająca 21 listopada przeznaczona będzie na modlitwę i zbieranie ofiar dla Polaków. Odrębne odezwy wystosowali do wiernych biskupi poszczególnych diecezji. Na szczególną uwagę zasługuje apel biskupów niemieckich, na który katolicy niemieccy odpowiedzieli bardzo hojną dłonią.
Światowa kolekta dla Polski była manifestacją solidarności całego Katolickiego Świata. Przyniosła dochód w wysokości 3877249,66 franków szwajcarskich i wsparła w istotny sposób budżet Komitetu Veveyskiego (ponad 19 %), który w ciągu ponad czterech lat swojej działalności zebrał w sumie 19653243,02 franków szwajcarskich. Najwięcej datków zebrano w diecezjach niemieckich (1302801,06 franków szwajcarskich – co stanowi ponad 30% dochodu całej kolekty), amerykańskich (707077,67 franków szwajcarskich zebranych głównie w diecezjach o dużych skupiskach Polaków) i polskich (528487,00 franków szwajcarskich). W dniu kolekty Ojciec Święty przekazał do Vevey swój osobisty dar w wysokości 20 tys. lirów włoskich (17750 franków szwajcarskich). Nie był to jedyny dar Benedykta XV dla Polaków.
Kolekta papieska odegrała ogromną rolę w nagłośnieniu sprawy polskiej w czasie I wojny światowej. Oprócz korzyści finansowych, przyczyniła się do rozpowszechnienia wiedzy o Polsce w całym świecie. Społeczeństwa wielu państw zostały poinformowane o sytuacji politycznej i ekonomicznej Polaków. Datki na rzecz Komitetu Veveyskiego wpływały przez wiele miesięcy po przeprowadzeniu kolekty.
W grudniu 1915 roku Towarzystwo Numizmatyczne w Krakowie wybiło medal pamiątkowy autorstwa Jana Wysockiego Polonia devastata 1915, w dowód wdzięczności dla Wielkich Jałmużników Polski – księcia biskupa Adama Stefana Sapiehy, Henryka Sienkiewicza i Ignacego Jana Paderewskiego. Medal sprzedawany był na cele charytatywne.
Henryk Sienkiewicz i Ignacy Jan Paderewski to postacie powszechnie znane. Obaj wykorzystali swój autorytet do kształtowania przychylnej opinii światowej w chwilach dla Polski decydujących. Autor „Quo vadis”, borykający sie z poważną chorobą serca, poświęcił Komitetowi Veveyskiemu dwa ostatnie lata życia. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916 r. Ignacy Jan Paderewski prowadził w Stanach Zjednoczonych szeroką kampanię na rzecz poszkodowanej ludności na ziemiach polskich, odwołując się do ofiarności Polonii i Amerykanów.
Mniej znaną szerokiemu kręgu czytelników, a przecież niezwykle zasłużoną dla odradzającej się Polski postacią był kardynał Adam Stefan Sapieha. Przechodząc obok tablicy wmurowanej na dziedzińcu kościoła św. Stanisława B.M. w Rzymie, pamiętajmy o tym, że Kardynał A. Sapieha spędził w Rzymie lata 1906-1911. Prowadził w tym okresie żywą działalność na rzecz duszpasterstwa polonijnego i zabiegał o interesy polskiego Kościoła w Watykanie. Sakrę biskupią otrzymał 17 grudnia 1911 r. w Kaplicy Sykstyńskiej. Ingres do katedry wawelskiej biskupa miał miejsce 3 marca 1912 r. „Po zakończeniu uroczystości biskup udał się do domu SS. Miłosierdzia, by z grupą kilkuset ubogich z Krakowa spożyć świąteczny posiłek. Była to symboliczna zapowiedź kierunku dalszego pasterzowania, przede wszystkim wśród najbiedniejszych, to zjednało młodemu biskupowi ogólny szacunek i uznanie.”
(D. Płygawko Benedykt XV dla Polski)
Książę biskup Adam Stefan Sapieha od stycznia 1915 roku stał na czele Książęco- Biskupiego Komitetu pomocy dla dotkniętych klęską wojny (KBK) w Galicji i Królestwie Polskim zajętym przez państwa centralne. Więcej informacji o duszpasterskim dziele miłosierdzia kard. Adama Sapiehy w artykule ks. Jana Nowaka pt. „Książę kardynał Adam Stefan Sapieha jako apostoł miłosierdzia w naszej ojczyźnie”. http://czasopisma.upjp2.edu.pl/poloniasacra/article/view/635/560
Czytelników „Naszego Świata” zainteresowanych szczegółami przeprowadzenia kolekty papieskiej oraz pomocą udzieloną Polsce w latach Wielkiej Wojny przez Polonię i Amerykanów odsyłam do książek pani Danuty Płygawko: „Benedykt XV dla Polski. 90-lecie papieskiej kolekty 21 listopada 1915” (Wyd. RHYTMOS, Poznań 2005), „Polonia Devastata. Polonia i Amerykanie z pomocą dla Polski 1914-1918” (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2003) oraz „Sienkiewicz w Szwajcarii” (Wyd. Naukowe UAM). Te książki naprawdę warto przeczytać!
Agata Rola-Bruni
Wycinki prasowe zamieszczone w artykule pochodzą ze zbiorów Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie.
Ostatnia aktualizacja artykułu w dniu 08.11.2018 r.
Pierwotna publikacja: Nasz Świat, 20 listopada 2015 r.
