Staraniem Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych w listopadzie i grudniu 2019 roku wykonano prace konserwatorskie względem polskiej kwatery wojennej na cmentarzu komunalnym w S. Maria Capua Vetere. Koniecznym okazało się zdemontowanie wszystkich nagrobków i wzmocnienie pod nimi podłoża, by zatrzymać proces zapadania się i kruszenia kamiennych struktur. W kolejnej fazie prac zamontowano nagrobki w ich pierwotnym położeniu, pokrywając je ochronną farbą i odtwarzając zachowane inskrypcje.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/Schermata-2020-04-02-alle-18.20.03.png)
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/4e-1024x768.jpg)
Na przestrzeni ostatnich ponad siedemdziesięciu lat polska kwatera w Capua (jeden z najważniejszych ośrodków imperium rzymskiego, od 1862 r. występuje pod nazwą Santa Maria Capua Vetere-przyp.autora) pozostawała głównie w gestii opieki włoskich władz lokalnych. Znane jest przy tym osobiste złożenie w Sekretariacie Państwa Watykańskiego przez p. Alberto Perconte w 1991 r. zebranych materiałów dotyczących kwestii polskich grobów żołnierskich na tamtejszym cmentarzu.
Kwatera żołnierskich grobów na cmentarzu w Santa Maria Capua Vetere powstała z końcem 1918 roku i stanowi najstarszy znany we Włoszech polski wojskowy obiekt sakralny. Przy czym zachowana forma nagrobków żołnierskich wskazuje na ich identyczne podobieństwo z wzniesionymi na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima (czyt. również „Wspomnienie o Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima”) przez żołnierzy 2. Korpusu Polskiego. Wskazuje to również na bliskie czasowo powstanie obu struktur przy zastosowaniu jednakowego budulca (uwaga aut.). Odzwierciedleniem podobieństwa nagrobków na cmentarzach w Casamassima i Capua jest również ich ochronne pokrycie białą farbą według pierwotnego wzoru w trakcie prac konserwatorskich wykonanych przez Włochów w 2008 r., jak i przez stronę polską w trakcie prac z końca ubiegłego roku.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/Schermata-2020-04-02-alle-17.38.32.png)
Zarys historyczny tworzenia oddziałów polskich w S. Maria Capua Vetere
W ogólnym ujęciu, proces tworzenia polskich oddziałów wojskowych we Włoszech kształtował się na przestrzeni 1918-19 r. w złożonym tle polityki państw biorących udział w Wielkiej Wojnie i oparty był na pozyskaniu ochotników narodowości polskiej pośród jeńców z Armii Austro-Węgier.
W dniu 15 sierpnia 1917 r. w Lozannie utworzony został Komitet Narodowy Polski z programem prowadzenia działań dyplomatycznych w kontakcie z państwami Ententy i z zamiarem tworzenia ochotniczej armii polskiej we Francji. Już na przestrzeni od września do listopada 1917 r. KNP został oficjalnie uznany za przedstawicielstwo narodu polskiego przez Francję, Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone. Kolejno, 8 stycznia 1918 roku prezydent Stanów Zjednoczonych – W. Wilson zapowiedział utworzenie niepodległego państwa polskiego.
Po uznaniu przez rząd włoski w dniu 30 października 1917 r. Komitetu Narodowego Polskiego w Rzymie działania na rzecz sprawy polskiej prowadzono pod kierownictwem Konstantego Skirmuta i dr. Macieja Loreta z akredytowanej polskiej sekcji prasowej.
W dniu 4 czerwca 1917 r. na podstawie dekretu prezydenta Francji R. Pomcare podjęto działania tworzenia Armii Polskiej we Francji. W skład tworzonych oddziałów polskich mieli wejść ochotnicy, jak również jeńcy wojenni przetrzymywani w obozach jenieckich na terenie Francji i Włoch. W październiku 1918 r. władze francuskie oficjalnie uznały oddziały polskie tworzone przez KNP i ich dowodzenie powierzono gen. Józefowi Hallerowi.
Rząd włoski w porozumieniu z państwami sprzymierzonymi zorganizował w dniach 8-10 kwietnia 1918 roku kongres w rzymskim Kapitolu z udziałem narodów uciskanych przez Austo-Węgry, na którym ogłoszono prawo do utworzenia własnych niepodległych państw narodowych. Jednocześnie KNP zabiegał na podstawie porozumienia z rządem włoskim o wydzielenie Polaków w obozach jenieckich spośród rzeszy jeńców armii cesarskiej.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/fr-maps.jpg)
W dniu 20 września 1918 r. do Rzymu przybyła delegacja francusko-polskiej Misji Wojskowej na czele z mjr. księciem Leonem Radziwiłłem i z kpt. Marianem Dienstlem-Dąbrową celem rekrutacji jeńców narodowości polskiej wziętych do niewoli we Włoszech. W miesiąc później 21 października Minister Służby Wojskowej – Leonida Bisolati wydał zgodę na tworzenie polskich ochotniczych formacji wojskowych na terenie Włoch. Nadmienić tutaj warto, iż już w maju 1918 r. utworzono ochotniczy 180 osobowy oddział bojowy pod dowództwem por. Stefana Kluczyńskiego we włoskim umundurowaniu i pod polskimi insygniami. Oddział ten wsławił się walkami pod Monte Grappa i Monte Fontanel w październiku 1918 roku, a po zawieszeniu walk został przeniesiony do obozu w La Mandria di Chivasso.
Jeńcy polscy w S. Maria Capua Vetere
Obóz dla jeńców wojennych w Santa Maria Capua Vetere na północ od Neapolu powołano z końcem grudnia 1915 r. w oparciu o zabudowę barakową koszar 23. Pułku Kawalerii im. Umberto I.
Z początkiem listopada 1917 roku do obozu jenieckiego w Santa Maria Capua Vetere zaczęli trafiać jeńcy narodowości polskiej ze składu Armii Austro-Węgier.
Początkowo był to obóz dla różnych narodowości, jednak na skutek zabiegów przedstawicielstwa polskiego w Rzymie ostatecznie przyznano go wyłącznie dla Polaków. Natomiast w pobliskim miasteczku Casagiove (około 5 km na wschód od SMCV) umieszczono stopniowo około 130 polskich jeńców oficerów w Wojskowej Kwaterze Burbońskiej (Quartiere Militare Borbonico). Funkcję naczelnika obozów w S. Maria Capua Vetere i Casagiove objął 7 listopada 1918 roku kpt. M. Dienstl-Dąbrowa. Od rządu włoskiego otrzymano w tym czasie oficjalne pozwolenie na utworzenie polskich oddziałów piechoty i w S. Maria Capua Vetere powołano kolejno Pułk im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, Pułk im. Tadeusza Kościuszki oraz Pułk im. Bartosza Głowackiego.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/JHD.jpg)
Wkrótce po złożeniu przysięgi powstałe pułki piechoty polskiej zostały przeniesione do Francji i włączone do Armii Polskiej pod dowództwem gen. J. Hallera.
W dniu 8 grudnia 1918 r. do Santa Maria Capua Vetere przybył mjr L. Radziwiłł mianując nowym komendantem obozu kpt. Czesława Petelenza, a kpt. Dienstl-Dąbrowa skierowany został z podobną misją do tworzonego obozu w Chivasso pod Turynem.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/pocztówka.jpg)
Polscy jeńcy z obozu w S. Maria Capua Vetere traktowani byli przez Włochów z przyjaźnią i szacunkiem, znajdując również zajęcia w lokalnych warsztatach i zakładach wytwórczych. Zorganizowano również kolejny pułk piechoty im. ks. Józefa Poniatowskiego.
Panująca w tym czasie w Europie pandemia hiszpańskiej grypy dziesiątkowała również szeregi jeńców narodowości polskiej w obozach jenieckich na terenie Włoch. Z końcem 1918 r. urząd miasta w S. Maria Capua Vetere za zgodą burmistrza Corrado Fossataro przeznaczył sektor cmentarza komunalnego do godnego pochówku żołnierzy narodowości polskiej. Spoczęło na nim ponad stu zmarłych żołnierzy polskich. Obóz jeniecki w S. Maria Capua Vetere funkcjonował jeszcze do kwietnia 1919 roku.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/msza.jpg)
Polskie obozy jenieckie we Włoszech zostały rozwiązane skutkiem rozporządzenia Urzędu ds. Jeńców Wojennych z dnia 13 czerwca 1919 roku, które stanowiło m.in. o zakończeniu prowadzenia naboru do polskich sił wojskowych i informowało o przeniesieniu pozostałych żołnierzy polskich z obozu w La Mandria di Chivasso. Jednocześnie zadecydowano, iż polscy żołnierze z obozu pod bolońskim Pontecchio zostaną w ramach repatriacji skierowani bezpośrednim transportem kolejowym do Polski.
![](https://naszswiat.it/wp-content/uploads/2020/04/7.jpg)
Szczątki żołnierzy polskich zmarłych we Włoszech w wyniku różnych chorób na terenie pierwszowojennych szpitali i obozów jenieckich spoczywają m.in. na cmentarzach w Santa Maria Capua Vetere, w Chivasso, w Turynie, w Ivrea i Pontecchio. Warto również nadmienić, iż na terenie Polski w Warszawie i we Wrocławiu znajdują się włoskie cmentarze żołnierzy poległych i zmarłych podczas Wielkiej Wojny.
Redakcja dwutygodnika dla Polaków we Włoszech „Nasz Świat” pragnie złożyć wyrazy wdzięczności wszystkim zaangażowanym w wysiłek przywrócenia godnego wyglądu polskiej kwaterze wojennej w Santa Maria Capua Vetere, w tym – Stowarzyszeniu Instytut Polonii w Neapolu, Stowarzyszeniu Przyjaźni i Współpracy Polsko-Włoskiej w Kampanii, Sobotniej Szkole Kultury i Języka Polskiego, władzom S. Maria Capua Vetere, Wydziałowi Konsularnemu Ambasady RP w Rzymie, Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, bezpośrednim wykonawcom prac renowacyjnych oraz wszystkim nie wymienionym z imienia, którzy własnym wieloletnim staraniem dbają o godny wygląd żołnierskich mogił.
Autor: Krzysztof Piotrowski
Galeria zdjęć (kliknij, aby powiększyć)