Uroczystość z okazji 130. rocznicy Polskiej Pielgrzymki do Rzymu w roku 1888 na Jubileusz Ojca Świętego Leona XIII.
W sobotę 14 kwietnia br., w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych w Rzymie odbyło się spotkanie poświęcone Polskiej Pielgrzymce z okazji Złotego Jubileuszu Kapłaństwa Ojca Świętego Leona XIII, w której wzięli udział w 1888 roku Polacy z trzech zaborów i trzech obrządków: katolicy, grekokatolicy i katolicy obrządku ormiańskiego. Dyrektor Instytutu ks. Hieronim Fokciński SJ witając przybyłych gości, zwrócił uwagę na religijno-patriotyczny charakter polskiego pielgrzymowania oraz jego funkcje społeczno-kulturowe. W niedzielę 15 kwietnia, uczestnicy spotkania wzięli udział we Mszy św. w Bazylice św. Wawrzyńca (San Lorenzo fuori le Mura). Podobnie jak polscy pielgrzymi sprzed 130 lat, nawiedzili znajdujący się w Bazylice grób papieża Piusa IX oraz groby Polaków pochowanych na przylegającym do Bazyliki cmentarzu Campo Verano. Dwudniową uroczystość zorganizowaną w ramach obchodów 60-lecia powstania Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych (PISK) w Rzymie przygotowała Agata Rola-Bruni – autorka niniejszego artykułu.
Instytut Studiów Kościelnych (od 1970 roku na prawach papieskich) powstał w 1958 roku z inicjatywy Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego. Najważniejszym zadaniem PISK są systematyczne poszukiwania, rejestracja i gromadzenie w formie reprodukcji (mikrofilmów, fotokopii, fotografii) archiwaliów dotyczących Polski oraz ich szybkie udostępnianie badaczom. „Napływające od początku działalności Instytutu prośby o szczegółowe informacje i zamówienia przeróżnej dokumentacji szybko sprawiło, że temu właśnie zadaniu została w dużej mierze podporządkowana cała działalność ośrodka.” (H.Fokciński, Polonica w zbiorach Stolicy Apostolskiej, Saeculum Christianum nr 15/1, 229-244, 2008) Z pomocy Instytutu wielokrotnie korzystał ks. prof. Janusz St. Pasierb – historyk i znawca sztuki, zbieracz i badacz polskich pamiątek w Watykanie, inicjator książki „Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich” napisanej przez Michała Janochę – obecnie biskupa pomocniczego warszawskiego, niegdyś – studenta ks. prof. Janusza St. Pasierba na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Fragmenty ww. książki poświęcone darom złożonym Ojcu Świętemu Leonowi XIII przez Polaków w roku 1888 zainspirowały mnie do przygotowania spotkania poświęconego pielgrzymom „narodu bez państwa”, szukającym w centrum chrześcijaństwa m.in. możliwości przypomnienia światu „sprawy polskiej” oraz chcącym okazać Leonowi XIII wsparcie i solidarność w jakże trudnych dla Niego czasach.
Już we wstępie opracowania „Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich” znajdujemy informacje o ks. Wincentym Smoczyńskim – organizatorze i kierowniku polskiej pielgrzymki na Jubileusz Leona XIII, autorze wielu książek, m.in.: „Rzym, jego kościoły i pomniki”(Kraków, I wyd. 1887) oraz „Wspomnienia o Polskiej Pielgrzymce do Rzymu w roku 1888” (Kraków, 1889). Ta ostatnia pozycja, uzupełniona o inne źródła, posłużyła mi do przygotowania spotkania w PISK. Niezwykle dokładna (826-stronicowa!) relacja ks. Smoczyńskiego pozwala na odtworzenie trasy pielgrzymki niemalże „krok po kroku”, wskazane przez autora źródła dają podstawę do prowadzenia dalszych, samodzielnych poszukiwań. Opisy miejsc, postaci i wydarzeń mogą okazać się przydatne nawet dzisiaj osobom podróżującym na trasie Kraków-Wiedeń-Padwa-Loreto-Asyż-Rzym-Florencja-Bolonia-Wenecja-Wiedeń-Kraków. Smoczyński zwraca szczególną uwagę na wszystkie polonica znajdujące się po drodze, swoją opowieść wzbogaca fragmentami wierszy polskich poetów, dzięki czemu cała relacja nabiera charakteru sentymentalnej podróży…
Pielgrzymi wyruszyli z Krakowa w piątek 6 kwietnia 1888 r., wrócili do niego po trzech tygodniach, w Rzymie spędzili 10 dni – od 11 do 21 kwietnia. W niedzielę 15 kwietnia (w tym roku 15 kwietnia również przypadł w niedzielę!) modlili się podczas Mszy świętej w Bazylice San Lorenzo fuori le Mura, polecając siebie i Ojczyznę orędownictwu „Wielkiego Papieża” czyli Piusa IX. Następnie udali się na pobliski cmentarz Campo Verano i nawiedzili wiele polskich grobów. My – uczestnicy spotkania w PISK, idąc za ich przykładem, postąpiliśmy podobnie. W duchowej łączności z pielgrzymami sprzed 130 lat uczestniczyliśmy w porannej Mszy św. w Bazylice San Lorenzo, podczas której, ku naszemu zaskoczeniu, cała włoska wspólnota parafialna zaśpiewała „Barkę” – ulubioną pieśń św. Jana Pawła II. Po zakończonej Eucharystii udaliśmy się do kaplicy grobowej bł. Piusa IX, wpisaliśmy się do pamiątkowej księgi, prosząc bł. Papieża o modlitwę w intencji nas wszystkich i naszej Ojczyzny: Beato Pio IX prega per noi e per la nostra Patria! Następnie udaliśmy się na cmentarz. Spacer pielgrzymim szlakiem z 1888 roku trwał ponad dwie godziny. Niestety, nie udało nam się dotrzeć do wszystkich wymienionych przez ks. Smoczyńskiego grobów. Niektóre z nich już nie istnieją, inne zaginęły… być może w przyszłości uda się je jeszcze odnaleźć.
Ks. Wincenty Smoczyński rozpoczął „Wspomnienia o Polskiej Pielgrzymce do Rzymu” od słów: „Są sprawy, osoby i rzeczy, które się nigdy nie starzeją; zawsze są wdzięczne, miłe i drogie. Dlatego mówić o nich, albo słuchać opowiadania, jest zawsze nader przyjemną rzeczą (…) Do takich rzeczy i spraw zaliczamy ostatnią do progów Apostolskich naszą narodową pielgrzymkę (…) pielgrzymka ta z tyloma wiąże się sprawami i rzeczami, że nigdy o niej nie będzie ani zapóźno, ani zbytecznie mówić. Owszem przeciwnie, i na czasie, i wdzięcznie, i pożytecznie, a nawet potrzeba mówić…” W pełni się z tymi słowami zgadzam! Zawsze, a zwłaszcza w roku odzyskania przez Polskę niepodległości, warto przypominać wszelkie działania Polaków, które miały na celu przywrócenie Polsce należnego jej miejsca na mapie Europy. Czasem były to zrywy z bronią w ręku, czasem działania dyplomatyczne, kampanie prasowe, akcje budzące ducha w narodzie… o różnym zasięgu i skutkach… Do takich działań na pewno można zaliczyć XIX-wieczne pielgrzymowanie, które w przypadku Polaków, obok cech religijnych miało również charakter manifestacji patriotycznej, często spotykało się z niechęcią czy wręcz wrogością ze strony przeciwników idei odrodzenia się wolnej Polski. Pomimo pojawiających się trudności, Polacy wytrwale pielgrzymowali, i w obrębie dawnej Rzeczypospolitej, i za granicę! Przebieg pielgrzymki do Rzymu w 1888 roku przedstawię w osobnym artykule.
Uroczystość zorganizowana w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych przebiegła jak zwykle w miłej i rodzinnej atmosferze. Gospodarz Instytutu ks. Hieronim Fokciński SJ zadbał o to, aby wszyscy czuli się jak w domu.
Przedłużeniem części oficjalnej była rozmowa przy lampce prosecco. Przeprowadzenie spotkania było możliwe dzięki dużemu zaangażowaniu i pomocy Pań: Emilii Cadel Borelli i Renaty Kobendzowskiej, którym z serca dziekuję!
Agata Rola-Bruni
Zobacz także:
Tomasz Oskar Sosnowski (1810-1886): Z Wołynia na szczyt rzymskiego Panteonu
