Nowotny – biografia nowoodkryta. Wykład w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych w Rzymie.
W sobotę 25 listopada br., w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych w Rzymie, odbył się wykład poświęcony Leopoldowi Nowotnemu – polskiemu malarzowi religijnemu mieszkającemu i tworzącemu w Rzymie w 2. poł. XIX wieku. Prelekcję, na zaproszenie Dyrektora Instytutu ks. Hieronima Fokcińskiego SJ., wygłosił dr Emilian Prałat z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W spotkaniu prowadzonym przez p. Agatę Rolę-Bruni uczestniczyła rzymska Polonia oraz goście z Polski.
W listopadowe popołudnie, w czytelni Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie, grupa miłośników sztuki oraz poszukiwaczy polskich pamiątek we Włoszech miała okazję spotkać się z dr Emilianem Prałatem – badaczem i znawcą twórczości Leopolda Nowotnego, artysty zapomnianego dzisiaj, cieszącego się sławą i uznaniem dawniej, utrzymującego ścisłe kontakty ze zmartwychwstańcami, pracującego na zlecenie takich osobistości jak Papież Pius IX czy Zofia z Branickich Odeschalchi.
Ojciec Piotr Semenenko CR – główny współzałożyciel Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego i pierwszy rektor Papieskiego Kolegium Polskiego w Rzymie – w jednym ze swoich listów pisanych w Wenecji w 1842 roku wspomina: „Tu poznałem młodego malarza polskiego nazwiskiem Leopold Nowotny z familii czeskiej, może przyjedzie do Rzymu za kilka miesięcy, przyjmijcie go jak brata. Ma on ledwie 22 lat, skromny, dobry, pobożny na bardzo dobrej drodze, tylko go trzeba prowadzić trochę serdecznie i po bratersku, nie żeby był słaby w religii, owszem bardzo jest dzięki Bogu umocniony, ale żeby do większej przyszedł doskonałości. Trzeba go poznać z Overbekiem.”
W kilka lat po przybyciu do Rzymu Nowotny zyskał bardzo wpływową protektorkę – księżnę Zofię z Branickich Odescalchi, która urządziła mu pracownię w pałacu Odescalchich w Rzymie (Piazza Santi Apostoli) i uczyniła go kustoszem zbiorów rodzinnych. Zofia Branicka słynęła z dobroczynności, przez wiele lat zarządzała stypendiami dla polskich artystów studiujących w Rzymie (m.in.: Cypriana Norwida, Leopolda Nowotnego, Romana Postempskiego).
Ojciec Święty Pius IX zlecił Leopoldowi Nowotnemu odnowienie ikony znajdującej się obecnie w rzymskim kościele pod wezwaniem św. Alfonsa Maria de Liguori przy via Merulana 31 – Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Na tablicy informacyjnej znajdującej się przed Sanktuarium czytamy:
„W roku 1866 Papież Pius IX podarował Redemptorystom Ikonę odnowioną przez polskiego malarza Leopolda Nowotnego. W rok później, gdy Obraz niesiono w uroczystej procesji w pobliżu kościoła, wydarzył sie cud uzdrowienia dziecka (upamiętniony przez kopię obrazu umieszczoną na ścianie kamienicy przy via Merulana 276). Od 26 kwietnia 1866 roku obraz oryginalny czczony jest w kościele św. Alfonsa , który stał się ważnym sanktuarium maryjnym. Przybywa tu nieustannie z różnych stron świata wielu pielgrzymów, aby odkryć pośród zgiełku wielkiego miasta oazę ciszy i modlitwy, ortaz by odnowić i pogłębić swój duchowy związek z Matką Nieustającej Pomocy.”
Przed tą Ikoną Polonia rzymska modli się od ponad 20 lat, uczestnicząc w nabożeństwach i Mszach świętych odprawianych w języku polskim. ( http://matkabozanieustajacejpomocy.pl/ )
W dwugodzinnym wykładzie dr Emilian Prałat zaprezentował sylwetkę i zakres działalności artystycznej, kolekcjonerskiej i konserwatorskiej Nowotnego. Zwrócił uwagę na jego związki z nazareńczykami – artystami niemieckimi i austriackimi działającymi na terenie Rzymu, głoszącymi program odnowy sztuki religijnej i narodowej. Pozostając pod ich wpływem (zwłaszcza J.F.Overbecka), Nowotny poświęcił się wyłącznie sztuce religijnej: malował i kopiował liczne obrazy religijne dla kościołów w Polsce i we Włoszech; przygotowywał ilustracje o tematyce biblijnej; w kontekście historycznym nawiązywał do religijnych wątków polskich i słowiańskich: tworzył poczet świętych, biskupów, męczenników. Szczególne miejsce w jego twórczości zajęły malarskie przedstawienia Matki Bożej, które tworzył, być może, zainspirowany Dogmatem o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny, ogłoszonym 8 grudnia 1854 roku przez Piusa IX. Sam o sobie Nowotny mówił: „Pod wpływem kościoła i natchnień religijnych chcę Panu Bogu jak najlepiej służyć… Sztuka dziś dla mnie ma cel wyższy… bo odpowiada moralnym potrzebom mojej duszy. Nie pracuję dla świata, nie szukam efektów i oryginalności znęcających tłumy, ale całą mą siłę czerpię z ducha.”
Dr Emilian Prałat podkreślił, że Leopold Nowotny łączył swoje zamiłowania malarskie z pasją kolekcjonerską i konserwatorską. Kupował a następnie poddawał zabiegom konserwatorskim różne „starożytności”: medale, monety, rzeźby i obrazy. Wszystkie te czynności pochłaniały mu dużo czasu i odrywały od działalności artystycznej sensu stricto. Swoimi doświadczeniami i wiedzą z zakresu konserwacji i renowacji zabytków podzielił się w zaginionej pracy pt. „O malarstwie pod względem chemicznym”.
Uczestnicy konferencji wysłuchali opowieści dr Emiliana Prałata o mecenasach Nowotnego, jego artystycznych przyjaźniach oraz o spotkaniach z Polakami przybywającymi do Rzymu i chętnie odwiedzającymi jego pracownię. Pomocy finansowej udzielał Nowotnemu Zygmunt Krasiński – autor „Psalmów Przyszłości”, które były dla artysty inspiracją do przygotowania nowego cyklu rysunkowego (nie wiadomo, czy zamiar ten zrealizował) .W 1858 roku odwiedził artystę Józef Ignacy Kraszewski, w swoich „Kartkach z podróży” odnotował później uwagi o tym spotkaniu, pisząc m.in.: „obrazy jego są pełne uczucia i prostoty, znakomite wyrazem i pięknością spokojną typów”. W 1872 roku Cyprian Kamil Norwid bezskutecznie zabiegał o zajęcie się spuścizną po zmarłym przyjacielu. Uważał, że rysunki Nowotnego powinny być wykorzystane do wydania polskiej Biblii ilustrowanej, której Polacy jeszcze nie posiadali.
W podsumowaniu swojego wystąpienia dr Emilian Prałat zaznaczył, iż wiele kwestii dotyczących życia i twórczości Leopolda Nowotnego wymaga ponownego zbadania i wyjaśnienia. Wątpliwości dotyczą nie tylko twórczości artysty, ale również powiązań rodzinnych, dokładnej daty urodzenia oraz miejsca pochówku. Wiele pytań nadal pozostaje bez odpowiedzi.
Ostatnie dni życia Leopolda Nowotnego – zmarł 9 października 1870 roku – przypadają na czas dramatycznych wydarzeń i nieodwracalnych zmian w historii Rzymu. Państwo Kościelne przestaje istnieć, Ojciec Święty Pius IX na znak protestu ogłasza się „więźniem Watykanu” i nigdy już – a zostało mu osiem lat życia – nie opuszcza okolic Bazyliki św. Piotra. 2 października 1870 roku odbywa się plebiscyt, w którym głosujący zabierają głos w sprawie włączenia Rzymu i wszystkich rzymskich prowincji do Królestwa Włoch, 9 października na Kapitolu ogłoszone zostają jego wyniki. Kończy się pewna epoka, wraz z nią odchodzi Leopold Nowotny…
Prawdopodobnym miejscem spoczynku Leopolda Nowotnego jest grób rodzinny na cmentarzu Campo Verano w Rzymie, w którym pochowana jest m.in. żona artysty. Do tej pory nie udało się jednak odnaleźć dokumentów potwierdzających takie przypuszczenie. W pobliżu tego miejsca pochowani są bliscy przyjaciele artysty: Roman Postempski i Tomasz Oskar Sosnowski. Obaj, zwłaszcza Sosnowski, wiele miejsca w swojej twórczości poświęcili tematyce religijnej.
Po zakończonym wykładzie dr Emilian Prałat odpowiedział na pytania, następnie wszyscy uczestnicy spotkania udali się na poczęstunek. Kameralna, rodzinna atmosfera oraz gościnność Dyrektora Instytutu ks. Hieronima Fokcińskiego sprawiły, że długim rozmowom i swobodnej wymianie spostrzeżeń nie było końca…
Agata Rola-Bruni
DR EMILIAN PRAŁAT O SOBIE…
Doktor nauk humanistycznych, historyk sztuki, regionalista i filolog slawista. Swoje zainteresowania badawcze koncentruję przede wszystkim na sztuce wielkopolskiej, zwłaszcza związanej z mecenatem artystycznym rodu Chłapowskich, ponadto na sztuce Słowiańszczyzny Południowej i Bizancjum. W kręgu moich zainteresowań pozostaje również ikonografia, procesy recepcji oraz pogranicza kulturowe. Pełnię funkcję społecznego opiekuna zabytków powiatu kościańskiego, co znajduje odzwierciedlenie w zainteresowaniach i aktywnej działalności na rzecz ochrony zabytków oraz dziedzictwa kulturowego.
Od stycznia 2014 roku jestem członkiem Towarzystwa im. Melchiora Wańkowicza, Leszczyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 3 grudnia 2015 roku pełnię funkcję skarbnika) oraz Stowarzyszenia Oświatowego im. Dezyderego Chłapowskiego (od 18 marca 2016 roku członek zarządu).
Zawodowo jestem związany z Instytutem Filologii Słowiańskiej i Instytutem Historii Sztuki UAM.
Więcej informacji na stronie http://epralat.edu.pl/
PAPIESKI INSTYTUT STUDIÓW KOŚCIELNYCH W RZYMIE
Papieski Instytut Studiów Kościelnych jest polskim ośrodkiem naukowo-badawczym o charakterze dokumentacyjno-informacyjnym, zwłaszcza w zakresie dokumentacji archiwalnej Stolicy Apostolskiej, dotyczącej dziejów Kościoła i spraw polskich. Powstał z inicjatywy kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski oraz księży jezuitów Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej. Założycielem i pierwszym kierownikiem Instytutu był ks. Eugeniusz Reczek SI (1916-1971). Erygowany 8 września 1958 roku, zatwierdzony jako papieski 17 grudnia 1970; od 1974 przy Piazza B. Cairoli, 117.
Celem ośrodka są poszukiwania, rejestracja, gromadzenie w formie reprodukcji i udostępnianie materiałów dotyczących historii Kościoła w Polsce w jego historycznym zasięgu, a przechowywanych w zbiorach Stolicy Apostolskiej i innych zbiorach kościelnych, państwowych i prywatnych, zwłaszcza na terenie Włoch. Od początku gromadzone są też spuścizny po instytucjach i wydawnictwach polonijnych i polsko-włoskich, kolekcje oraz spuścizny osób prywatnych.
Prowadzi działalność wydawniczą – dotąd ukazało się około stu pozycji oraz kilka numerów periodyku naukowego “Informationes”. Instytut współpracuje z ośrodkami naukowymi w kraju i za granicą. W roku 1976 został utworzony w Warszawie Punkt Konsultacyjny Instytutu w Rzymie.
Zbiór reprodukcji poloników, głównie ze zbiorów watykańskich, liczy około trzech milionów klatek mikrofilmu, 40 tysięcy fotokopii lub fotografii. Większość reprodukcji znajduje się również w filii warszawskiej. Gromadzona jest również dokumentacja foto- i fonograficzna. Księgozbiór liczy około 45 tysięcy tomów wydawnictw zwartych oraz zbiory specjalne jak: starodruki, rękopisy.
Charakterystyka zbioru: nauki kościelne i humanistyczne – zwłaszcza publikacje o tematyce historycznej. Na bieżąco gromadzonych jest około 120 tytułów czasopism polskich i obcych. Całość zbiorów prasy liczy około 2000 tytułów.
Papieski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie
Piazza B. Cairoli 117
00186 Roma
Tel/Fax: +39 06 6880 3750
Źródło:
http://culture.pl/pl/miejsce/papieski-instytut-studiow-koscielnych-w-rzymie
Czytaj także:
„Nasz Świat” artykuł „Polski akcent w Museo di Roma” (Nr 203, 2014 r., s. 11).
