Październik dla polskiego Kościoła i Hospicjum św. Stanisława B.M. w Rzymie jest miesiącem wyjątkowym – przypadają w tym czasie aż trzy niezwykle ważne dla tej instytucji rocznice. Wymieniając w kolejności chronologicznej są to: fundacja na mocy bulli papieża Grzegorza XIII z dnia 15 X 1578 roku, konsekracja kościoła dokonana przez bp krakowskiego kard. Jerzego Radziwiłła w dniu 13 X 1591 roku oraz wybór na Stolicę Piotrową Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego Kard. Karola Wojtyły – Protektora Kościoła i Hospicjum św. Stanisława B.M. Tę datę – 16 X 1978 roku – wszyscy dobrze pamiętamy. Z okazji przypadającej w tym roku 440. rocznicy pierwszego z tych wydarzeń, pragnę przypomnieć Czytelnikom „Naszego Świata” kilka faktów oraz postaci związanych z początkowym okresem istnienia Placówki.
Powstanie Kościoła i Hospicjum św. Stanisława B.M. związane jest z obchodami Roku Świętego 1575. W przeciwieństwie do innych narodowości, Polacy nie posiadali wtedy jeszcze własnego kościoła ani odpowiedniego miejsca noclegowego w Rzymie. Przebywający w Wiecznym Mieście kard. Stanisław Hosjusz, widząc trudną sytuację polskich pielgrzymów, zwrócił się do papieża Grzegorza XIII z prośbą o podarowanie jednego z kościołów rzymskich oraz domu, w którym Polacy mogliby znaleźć schronienie. Prośba kard. Hozjusza została spełniona. Wybór padł na kościół pw. Najświętszego Zbawiciela przy via delle Botteghe Oscure wraz z należącym do niego majątkiem. Po wyznaczeniu miejsca, kard. Hozjusz poprosił papieża o wydanie bulli fundacyjnej, erygującej kościół i hospicjum dla „Nacji Polskiej”.
Od fundacji do konsekracji
Bulla papieska została podpisana 15 października 1578 roku w Tuskulum k/Rzymu.* Zdjęcie Bulli oraz tekst w języku łacińskim opublikował w roku 1937 rektor Kościoła i Hospicjum ks. Stanisław Jansik („La Chiesa ed Ospizio di S. Stanislao V.M. a Roma”). Już 6 grudnia 1578 roku kard. Hozjusz przejął kościół pw. Najświętszego Zbawiciela wraz z należącymi do niego domami i innymi posiadłościami. Pierwszym rektorem i administratorem Fundacji ustanowił swojego sekretarza ks. Stanisława Reszkę. Jego zadaniem było odbudowanie kościoła i wzniesienie gmachu hospicjum. Nie zniechęcony śmiercią kard. Hozjusza, która nastąpiła 5 sierpnia 1579 roku, ks. Reszka kontynuował dzieło Fundatora – przygotowywał plany i fundusze budowy.
Przy budowie Kościoła i Hospicjum działało tzw. kolegium prowizorów. Na prośbę ks. St. Reszki, w dniu 11 stycznia 1580 roku biskup płocki Piotr Dunin Wolski, poseł króla Stefana Batorego do Stolicy Apostolskiej, zebrał w swoim mieszkaniu Polaków przebywających w Rzymie i spośród nich wybrał i mianował pierwszych czterech prowizorów czyli administratorów, aby kolegialnie troszczyli się o dobro materialne i duchowe Fundacji. Prowizorami zostali: ks. St. Reszka – rektor kościoła, ks. Jerzy z Tyczyna – doktor obojga praw, ks. Paweł Goślicki – kanonik krakowski, ks. Tomasz Treter – kanonik Kościoła NMP na Zatybrzu.
W dniu 18 sierpnia 1580 roku zaczęto kłaść fundamenty pod nowy gmach kościoła. Ten rok zapisany cyframi rzymskimi MDLXXX umieszczono na fasadzie kościoła. Oprócz własnych funduszy, ks. Reszka na budowę kościoła i hospicjum uzyskał wiele ofiar, m.in. od: kard. Hozjusza (zapisanych testamentem), Anny Jagiellonki i Stefana Batorego, kard. Andrzeja Batorego i bp Hieronima Rozdrażewskiego. Od Kapituły Krakowskiej oprócz znacznego wsparcia finansowego otrzymał również drogocenny relikwiarz ze szczątkami św. Stanisława.
Budowa Kościoła i Hospicjum trwała 11 lat, co jak na tamte czasy było tempem rekordowym. Uroczysta konsekracja odbyła się 13 października 1591 roku. Dokonał jej biskup krakowski kard. Jerzy Radziwiłł, który przy konsekracji do dawnego tytułu Najświętszego Zbawiciela (San Salvatore) dodał świątyni tytuł nowy św. Stanisława B.M. Od dnia konsekracji, zrodziła się duchowa więź tej polskiej placówki w Rzymie z biskupami krakowskimi, potwierdzona później aktem prawnym – biskupi krakowscy stali się jej protektorami. W przedmowie do książki o. Michała Machejka OCD wydanej z okazji 400-lecia Kościoła i Hospicjum św. Stanisława B.M. w Rzymie czytamy słowa ówczesnego rektora bp Władysława Rubina: „W uroczystość św. Jadwigi Śląskiej, 16 X 1978 r. Protektor Kościoła i Hospicjum św. Stanisława, Kardynał Karol Wojtyła został wybrany Biskupem Rzymu i Następcą św. Piotra. Bóg sam sprawił, że 400-lecie tak nam drogiej Instytucji zostało uczczone w najwspanialszy i jedyny sposób: Protektor Kościoła i Hospicjum św. Stanisława został Najwyższym Pasterzem, Namiestnikiem Chrystusa.” Październik dla naszego polskiego kościoła w Rzymie jest naprawdę miesiącem wyjątkowym – najwymowniej świadczą o tym przedstawione fakty.
Ślady z początków Fundacji
W Kościele i Hospicjum św. Stanisława B.M. zachowały się liczne ślady związane z początkowym okresem istnienia Fundacji. Oto kilka z nich.
Na fasadzie kościoła widnieje napis nawiązujący do istniejącej w tym miejscu świątyni pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela (San Salvatore): TEMPLUM S.SALVATORIS ET S.STANISLAI HOSPITY NAT POLONOR MDLXXX.
W świątyni znajdują się tablice upamiętniające m.in. kard. Stanisława Hozjusza, ks. Stanisława Reszkę, Annę Jagiellonkę. Inskrypcje umieszczone na dwóch ostatnich tablicach przytoczyłam w poprzednich artykułach poświęconych Kościołowi i Hospicjum. Łaciński napis znajdujący się na tablicy upamiętniającej kard. Hozjusza w tłumaczeniu na język polski brzmi: „Stanisławowi Hozjuszowi, Biskupowi Chełmińskiemu, później Warmińskiemu, świętego rzymskiego kościoła Kardynałowi, wielkiemu Penitencyaryuszowi, wielce zasłużonemu całej Rzeczypospolitej Chrześcijańskiej, świętemu w cnotach, nauce, poselstwie i obyczajach, najzacniejszemu Prezesowi koncylium Trydentskiego. Kościoła tego (św. Stanisława) i hospicjum dla pielgrzymów Polaków najszczodrobliwszemu dobrodziejowi, pochowanemu u Najświętszej Maryi Panny za Tybrem. Andrzej Wołowicz, Kanonik Płocki, Rektor Kościoła narodowego polskiego, pomnik ten położył roku 1777 po Narodzeniu Chrystusa Pana” (Tłumaczenie wg ks. I. Polkowskiego „Groby i pamiątki polskie w Rzymie” 1870). Portret kard. Stanisława Hozjusza znajduje się w Auli Jana Pawła II.
W pobliskim kościele jezuickim Il Gesù, pochowani zostali kard. Jerzy Radziwiłł oraz bp Hieronim Rozdrażewski. Płyta upamiętniająca kard. Jerzego Radziwiłła znajduje się w posadzce przed ołtarzem św. Franciszka Saverio. Została odnowiona ok. 1925 roku z inicjatywy księżnej Pelagii z Sapiehów. Łaciński napis w tłumaczeniu na język polski brzmi: „Jerzemu Radziwiłłowi Świętego Rzymskiego Kościoła Kardynałowi tytułu św. Sykstusa, biskupowi krakowskiemu, księciu na Ołyce i Nieświeżu”. (Tłum. wg M. Rożka „Polonica w kościołach Rzymu”)
Płyta upamiętniająca Hieronima Rozdrażewskiego z błędną heraldycznie kompozycją znajduje się w posadzce przed wejściem do kaplicy S. Maria della Strada. Napis całkowicie zatarty. Wiele źródeł podaje błędną informację o zaginięciu płyty.
Dzieje Kościoła i Hospicjum św. Stanisława B.M. w Rzymie to temat niezwykle interesujący. Już 40 lat temu o. M. Machejek OCD – autor popularno-naukowej publikacji omawiającej 400 lat historii Fundacji, zwracał uwagę na konieczność opracowania monografii naukowej z cytowaniem źródeł archiwalnych i przedrukowaniem ważniejszych dokumentów historycznych. Po 40 latach uwaga autora pracy pt. „400 lat Kościoła i Hospicjum św. Stanisława w Rzymie” jest nadal aktualna.
Agata Rola-Bruni
BIBLIOGRAFIA:
- Ks. Stanisław Janasik „La Chiesa ed Ospizio di San Stanislao in Roma” w Collectanea Theologica, 18/1-2, 1937, s. 279-326 – pozycja dostępna w Internecie na www.bazhum.muzhp.pl
- O. Michał Machejek OCD „400 lat Kościoła i Hospicjum św. Stanisława w Rzymie” – pozycja dostępna w Papieskim Instytucie Studiów Kościelnych w Rzymie.
- Ks. Ignacy Polkowski pt. „Groby i pamiątki polskie w Rzymie” wydanej w 1870 roku w Dreźnie drukiem i nakładem J.I. Kraszewskiego – pozycja dostępna w Internecie na www.polona.pl
- Ks. Stanisław Chodyński „Kościół i Hospicyum św. Stanisława w Rzymie” Ateneum Kapłańskie, 1909, Rok I, Tom 2, Listopad Zeszyt 4, s. 320. – pozycja dostępna w Internecie na www.wbc.poznan.pl
- Michał Rożek „Polonica w kościołach Rzymu” (Rzym 1991, Fundacja Jana Pawła II)
- T. Chrzanowski, M. Kornecki „Polskie pomniki w świątyniach Rzymu”
*Tuskulum (wł. Tusculum) – obecnie terytorium Monte Porzio w rejonie Castelli Romani. Willę położoną na wzgórzu o wysokości 416 m n.p.m., wybudowaną na ruinach willi rzymskiej, chętnie odwiedzał papież Grzegorz XIII. Tutaj też w roku 1582 obwieścił dokument (bullę papieską „Inter gravissimas”), reformujący kalendarz na gregoriański używany po dziś dzień. Obecnie w Villi Mondragone znajduje się filia Uniwersytetu Rzymskiego Tor Vergata (Centro Congressi e Rappresentanza Villa Mondragone). Więcej informacji na www.villamondragone.it
